ललित

आपल्या जन्मापासून मृत्यूपर्यंत आपण स्थापत्याशी निगडीत असतो. आपला जन्म सूतिकागृहात होतो, वास्तव्य घर वा अपार्टमेंटमध्ये, शिक्षण शाळा-कॉलेज वास्तूंत आणि वसतिगृहांत होतं. पुढे काम, करमणूक, बास्केटबॉलसारखे खेळ वास्तूंच्या छपराखाली चालतात. अस्वास्थ्य घालवण्यासाठी आपण शुश्रुषागृहात जातो. तर स्वास्थ्य लाभावं म्हणून विश्रांतिधामात आणि शेवटी दहनगृहात वा दफनगृहात!

ए

ग्रेसची अभिव्यक्तीची शैली ही शब्दसंपन्न , प्रतिमासंपन्न आहे. त्यात भाषेचं वैभव ठायी ठायी दिसून येतं. त्यांच्या प्रतिमा या उपमा आहेत का रूपक या भानगडीत न पडता त्या प्रतिमा म्हणून स्वीकारल्या तर रसिकाच्या दृष्टीनं अधिक श्रेयस्कर ठरतं. ग्रेसच्या कवितेत झरा, आकाश, संध्याकाळ, दगड यांसारख्या प्रतिमा सतत आढळून येतात, पण त्यांचे संदर्भ कवितेनुसार बदलत जातात. त्यांचे अर्थ बदलत जातात.
ग्रेसच्या कवितांमधून एक अनाकलनीय दु:ख जाणवत रहातं. त्याच्या कवितेतल्या दु:ख आणि वेदना वाचकाच्या मनावर जखमा करून जातात.

मग दरवर्षीची माझी एक ठरलेली फुजी ट्रिप असतेच. शरदरंगात नटलेला हा पर्वतराज दरवर्षी वेगळी रुपं दाखवतो. कधी धुक्याची मलमल, तर कधी क्षितिजाला कवेत घेणारा निळाभोर रंग. ही निळाई अनंताची. त्या निळाईला स्पर्श करायला मान उंच करणारे पिवळे-केशरी सेडार वृक्ष, लाल मॅपल. ज­णू या तीन मूळ रंगांमधूनच सृष्टीला रंगवून काढलं असावं.

रं

तब्बल दोन उन्हाळे अन् एक हिवाळा लांडग्यांच्या सहवासात सबआर्क्टिक प्रदेशात दक्षिण किवाटिन आणि उत्तर मनिटोबा या प्रांतांत काढून मोवॅटने आपल्या निरीक्षणांच्या आधारे 'नेव्हर क्राय वुल्फ' हे पुस्तक लिहिलं अन् या सगळ्या तक्रारखोर जनतेतच नव्हे, तर अन्य शास्त्रज्ञ म्हणवणार्‍यांतही हाहाःकार उडाला. काहीजणांनी ही कपोलकल्पित कथाच आहे, असा दावा केला तर काहीजणांचं म्हणणं होतं की, मोवॅटकडे एकही डॉक्टरेट पदवी नाही, त्यामुळे मुळात तो शास्त्रज्ञच नाही.

ल

माझ्या मते असे आपल्या ओळखीचे शोधणे ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. ती प्रक्रिया समजून घेतली पाहिजे. ती समजून घेतली तर त्या प्रक्रियेच्या मर्यादा ध्यानात येतील. हे करणे आवश्यक आहे, कारण मानवाची सर्व प्रगतीच या नैसर्गिक मर्यादा ओलांडण्यावर अवलंबून असते. सर्वसाधारण प्राणी आणि मानवप्राणी यांतील मोठा फरक हाच.

स

(१७ ऑक्टोबर १९५५ हा स्मिताचा जन्मदिवस. ती आज असती तर ५४ वर्षांची असती. ती आज असती तर...?
स्मिताच्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने पुन्हा एकदा तिला आठवताना.. )

"अहो सविताबाई, ऐकलं का? वरच्या मजल्यावरच्या अलकाताई मुलीच्या बाळंतपणाला अमेरिकेत निघाल्यात म्हणे!"
असे संवाद पुण्यामुंबईच का, अगदी कोल्हापुरातल्या सोसायट्यातही रोज ऐकू येतात असं म्हणतात. अमेरिकेत जन्मलेल्या मुलींचे आईबाप अशा बाळंतवार्‍या करताना फार ऐकू येत नाही. माझी एक मैत्रीण एकदा महिनाभर रजा घेऊन कॅलिफोर्नियातून कोलोराडोला भर थंडीत बर्फ तुडवत गेली होती मुलीच्या बाळंतपणाला, तर पंधरा दिवसात परतली. मुलगी "पेरेंटींग" वगैरे मासिकं वाचून बाळंतपणात स्वयंभू झाली आणि आईला म्हणाली, "मॉम, आय कॅन मॅनेज नाऊ!"

दिवाळी अंकासाठी काय लिहावे हा विचार करताना माझा अमेरिकन सहकारी प्रवासाविषयी काहीतरी बोलला आणि आपणही प्रवासावर लिहावे असे वाटून गेले. आता रोजच्या धावपळीत कोठे लिहिण्यासारख्या घटना घडणार ? फार फार तर इथे लंडनमध्ये एखादी ट्यूब लाईन काहीही खोळंबा न होता दिवसभर नीट चालली किंवा स्नो झाला तरी गाड्या चालल्या, ही बातमी होऊ शकते, पण त्याशिवाय काही विशेष घडत नाही.

हे गंधित वारे फिरणारे.. घन झरझर उत्कट झरणारे..

सलीलचं हे गाणं काल बर्‍याच दिवसांनी ऐकलं अन् कोरिएंथन क्लबमध्ये झालेली एक गचाळ, कंटाळवाणी पार्टी आठवली. तशी, वेगवेगळ्या पर्फ्यूम्सची आवड मलाही आहेच. पण त्या पार्टीत शेजारी, विचित्र पर्फ्यूम अंगभर मारून आलेले एक फिरंगी जोडपे बसले होते. तो वास इतका नाकात बसला होता, की नंतर त्या पार्टीत प्यायची, खायची इच्छाच राहिली नव्हती. नंतर बरेच दिवस तो वास विसरायचा प्रयत्न करीत होतो.

थोडा दचकलोच मी. छ्या! इतकं सुंदर गाणं अन् आपल्याला काय आठवतंय हे? कुठे त्या गाण्यातले गंधित वारे, कुठे हा पोट ढवळून टाकणारा विचित्र वास.